DE WEG NAAR EEN FAMILIEWAPEN een wegwijzer voor genealogen. door Akki Holla 2e herziene ASCII tekst (zonder afbeeldingen) Uitgeverij Holla Heraldiek Cuijk, 1990, 1993 Dit bestand mag gekopieerd worden. INHOUD EEN FAMILIEWAPEN VOOR IEDEREEN . . . . . . . . . . . 1 WAT IS EEN WAPEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 DE HERALDISCHE KLEURENREGEL. . . . . . . . . . . . . 1 LINKS EN RECHTS IN WAPENBESCHRIJVINGEN . . . . . . . 2 STIJL EN VORM VAN EEN WAPEN. . . . . . . . . . . . . 2 SCHILDVORMEN VOOR VROUWEN. . . . . . . . . . . . . . 2 ALLIANTIEWAPENS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 DE STAND VAN HET SCHILD. . . . . . . . . . . . . . . 3 DE STAND VAN DE HELM . . . . . . . . . . . . . . . . 3 VERERVING VAN HET FAMILIEWAPEN . . . . . . . . . . . 3 ONDERZOEK NAAR DE GESCHIEDENIS VAN DE FAMILIE. . . . 3 OP ZOEK NAAR EEN FAMILIEWAPEN. . . . . . . . . . . . 4 BEUNHAZERIJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 EEN NIEUW WAPEN AANNEMEN, DE MOTIEFKEUZE . . . . . . 5 DE BETEKENIS VAN EEN WAPEN . . . . . . . . . . . . . 6 WAPENREGISTRATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 WETTELIJKE BESCHERMING . . . . . . . . . . . . . . . 7 WIE MAG EEN WAPEN VOEREN . . . . . . . . . . . . . . 7 DE PRAKTISCHE TOEPASSING VAN HET FAMILIEWAPEN. . . . 7 ALLEEN DAT WAPEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 ADRESSEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 LITERATUUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 HERALDISCH GEZELSCHAP DE KRAANVOGEL. . . . . . . . 10 DE TEKSTEN BIJ DE AFBEELDINGEN . . . . . . . . . . 10 ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 1 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ EEN FAMILIEWAPEN VOOR IEDEREEN. Er wordt soms gedacht dat het voeren van een wapen een voorrecht van de adel was of is. In het begin waren het alleen de ridders die een wapen voerden, maar er zijn voorbeelden bekend van burgers, handwerkslieden en kooplieden dat deze al in de 13de-eeuw een wapen gebruikten. Men had deze wapens zelf aangenomen en tot op de dag van vandaag is daar niets aan veranderd, in Nederland mag iedereen een wapen aannemen en voeren. Dat geldt ook voor u, maar is het niet boeiender na te gaan of er binnen uw familie niet een verre voorouder is geweest die al een wapen gevoerd heeft? Er wordt geschat dat er in Nederland 80.000 verschillende familienamen zijn (waarvan slechts 0,5% van adel) en dat er ongeveer 40.000 ver- schillende familiewapens zijn. WAT IS EEN WAPEN. In de 12de-eeuw begonnen de ridders hun schild en helm met kleurrijke figuren te beschilderen om zo herkenbaar te zijn in het strijdgewoel (vandaar schilder en schilderen). In de loop van de tijd werden deze op het schild geschilderde herkenningstekens erfelijk. Herauten (het woord heraldiek is hier van afgeleid) verzamelden de verschillende wapens in wapenboeken en zij kontroleerden ook of iemand mee mocht doen met een toernooi, dat wil zeggen of hij van ridderlijke afkomst was en ook als zodanig leefde. In die tijd werden de belangrijke zaken vastgelegd in oorkonden die op perkament geschreven werden en waaraan een of meerdere zegels werden bevestigd. Deze zegels waren persoonlijk en hadden dezelfde rechtsgeldigheid als een handtekening nu. Het relatief eenvoudige systeem van de heraldiek met zijn duidelijke herkenbaarheid en de ridderverhalen met de daarin verweven ridder- idealen waren de oorzaak dat wapens snel populair werden en de af- beelding daarvan op een zegel verhoogde de herkenbaarheid. Dat was belangrijk omdat de meeste mensen nog niet konden lezen. Een volledig wapen bestaat uit het schild, met daarboven de helm met de dekkleden en het helmteken. Tussen helm en helmteken zit vaak nog een helmwrong of soms een helmkroon. Zie figuur 3. DE HERALDISCHE KLEURENREGEL. De heraldiek kent slechts zes kleuren, twee daarvan worden metalen genoemd: goud en zilver, die ook als geel en wit kunnen worden afge- beeld. De andere kleuren zijn rood (keel), blauw (lazuur/azuur), zwart (sabel) en groen (sinopel). Tussen haakjes staan de oude heraldische ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 2 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ benamingen. In enkele gevallen wordt ook nog de natuurlijke kleur van iets ge- bruikt, zoals de huidskleur, vleeskleur genoemd. Dit zijn de bijkom- stige kleuren. In zwart/wit afbeeldingen worden de kleuren aangeduid door middel van een systeem van arceringen en puntjes. Zie figuur 4. OM EEN ZO GROOT MOGELIJK KONTRAST TE KRIJGEN WORDEN STEEDS METAAL OP KLEUR OF KLEUR OP METAAL GEPLAATST. EEN BLAUWE LEEUW OP EEN ROOD SCHILD IS DUS FOUT. DIT WORDT DE HERALDISCHE KLEURENREGEL GENOEMD. LINKS EN RECHTS IN WAPENBESCHRIJVINGEN. In wapenbeschrijvingen zijn links en rechts schijnbaar met elkaar verwisseld. De reden daarvan is dat het schild altijd beschreven wordt zoals een ridder dat zou doen: van achter zijn schild. Heraldisch rechts is dus links op de afbeelding en omgekeerd. STIJL EN VORM VAN EEN WAPEN. Het eigenlijke karakter, de inhoud van een wapen wordt gevormd door de samenstelling van zijn figuren in schild een helmteken, en de kleuren. De vorm van het schild, de helm en de dekkleden en hoe de figuren zijn getekend, is afhankelijk van de stijlperiode (de heer- sende mode). Wapens worden bij voorkeur uitgebeeld in de laat-gotische of vroeg- renaissance stijl (1350-1550). In die tijd werden wapens nog op het slagveld en bij toernooien gevoerd en spreken we van de levende heraldiek. Daarna kwam er een periode van verval: de tijd van de papieren heraldiek. Een wapen wordt alleen dan in vroeg- en hoog-gotische stijl (1175-1350) afgebeeld als de familie in die tijd al een wapen voerde. SCHILDVORMEN VOOR VROUWEN. Hoewel een vrouw het volledige wapen mag voeren, kan het wapen van een ongehuwde vrouw afgebeeld worden in een ruitvormig schild en dat van een gehuwde vrouw in een ovaalvormig schild, beiden zonder helm, dekkleden en helmteken. ALLIANTIEWAPENS. Een alliantiewapen is een gekombineerd wapen van man en vrouw en kan bestaan uit de twee volledige wapens naast elkaar of de beide schilden verenigd onder de helm en helmteken van de man met een nor- ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 3 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ maal schild voor de man en een normaal of een ovaal schild voor de vrouw. Uit beleefdheid (courtoisie) worden de wapens of schilden naar elkaar toegewend. Het wapen van de man, dat heraldisch rechts geplaatst is, wordt volledig spiegelbeeldig afgebeeld. DE STAND VAN HET SCHILD. Het schild kan altijd zowel rechtop als schuin onder de helm geplaats worden, het kan echter voorkomen dat de inhoud van het schild beter tot zijn recht komt in een recht geplaatst schild. DE STAND VAN DE HELM. De helm wordt licht naar de heraldische rechterkant verdraaid of aan- ziende boven het schild geplaatst. De stand van de helm wordt veelal bepaald door de inhoud van het helmteken. Hoewel helmtekens in de meeste gevallen afgebeeld kunnen worden op een niet aanziende helm zal men er bij bepaald helmtekens de voorkeur aan geven ze op een aanziende helm te plaatsen. VERERVING VAN HET FAMILIEWAPEN. Het wapen van de familie vererft in de mannelijke lijn, d.w.z. van vader op zoon. Dochters kunnen ook dit wapen voeren, of na een huwe- lijk het wapen van de echtgenoot. Soms werden de twee wapens in een schild gecombineerd tot een nieuw wapen en in enkele gevallen werd dat het wapen van een nieuwe familietak. Geadopteerde kinderen hebben dezelfde rechten als de eigen kinderen. Een onecht kind wordt niet tot de stam van de vader gerekend, maar voert ook niet het wapen van de moeder. Een onechte zoon geldt als de stamvader van een nieuwe stam, een reden om een nieuw wapen te ontwerpen. Bij erkenning door de vader kan dat het wapen van de vader zijn met een duidelijke verandering of toevoeging. Dit noemt men het breken van een wapen door middel van een breuk. Vroeger werd dat ook wel gedaan d.m.v. een zogenaamde bastaardstreep. ONDERZOEK NAAR DE GESCHIEDENIS VAN DE FAMILIE. Als u op zoek gaat naar een familiewapen of een nieuw wapen wilt gaan aannemen, is het beoefenen van de genealogie noodzakelijk. Het is voldoende een onderzoek te doen naar de stamboom: dat zijn alle mensen met meestal dezelfde familienaam die tot een familie behoren. Vandaar dat deze boeiende hobby ook wel stamboomonderzoek genoemd wordt. Men probeert altijd zo ver mogelijk in de tijd terug te gaan. ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 4 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ Om al deze gegevens te verzamelen moet u naar een gemeente-, streek-, of rijksarchief gaan, deze zijn openbaar en dus vrij toegankelijk. Het lidmaatschap van een genealogische, historische of heemkunde vereniging kan nuttig zijn. Op bijeenkomsten (ook niet-leden zijn vaak welkom) kunt u dan ervaringen en vaak ook gegevens uitwisselen, of vragen hoe u moet beginnen. OP ZOEK NAAR EEN FAMILIEWAPEN. In Nederland zijn wapens nooit centraal geregistreerd en ze zijn ook niet allemaal in een boek verzameld. U moet dus zelf gaan zoeken. In de loop van uw onderzoek kunt U dan bij personen terecht komen die mogelijk een wapen gevoerd hebben, zoals schouten en schepenen, rech- ters, raadsheren, hoge beambten, burgemeesters, bestuurders van wees- huizen, dijkgraven, geestelijken, academici, studenten, maar ook han- delaren of ambachtslieden die eventueel lid waren van een gilde. Onderzoek naar schuttersgilden en grafzerken mag niet vergeten worden. Raadpleeg ook literatuur over bovenstaande (groepen van) personen of onderwerpen. Ook kunt u wapenboeken en wapenverzamelingen raadplegen, maar let op, eenzelfde naam wil nog niet zeggen dezelfde familie. Een zo gevonden wapen kan pas dan gevoerd worden als die wapenvoerende persoon ook tot de eigen familie behoord. Het verzamelen en publiceren van rijen wapens van families met een- zelfde naam is niet zinvol, tenzij er mogelijke verwantschap uit de wapens blijkt, verder onderzoek is dan eerder gewenst. Of er misschien al iets over uw familie gepubliceerd is, kunt u opzoeken in het "Genealogisch Repertorium", zie literatuurlijst. BEUNHAZERIJ. Met de verzekering dat men het wapen van uw familie heeft gevonden, trekken de beunhazen in een aardige brief of advertentie in een tijd- schrift uw aandacht. Dergelijke (heraldische) bureaus, willen graag, soms voor veel geld, u een wapen leveren, ga daar niet op in, vaak kunnen zij u niet het bewijs leveren dat dat wapen ooit gevoerd werd door een van uw verre voorouders, daar is onderzoek voor nodig. Deze vervalsingen zijn voor u volledig waardeloos, bovendien laat de kwaliteit van het geleverde werk vaak te wensen over. Als U uw opdracht in handen geeft van een kunstenaar die lid is van het "Heraldisch Gezelschap De Kraanvogel", kunt u er vanuit gaan dat deze met zorg behandeld wordt. Bij de leden van het gezelschap kunt u ook terecht voor verantwoorde adviezen. Voor adressen van heraldische kunstenaars kunt u contact opnemen met een van de instanties die achterin dit boekje staan. ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 5 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ EEN NIEUW WAPEN AANNEMEN, DE MOTIEFKEUZE. Het belangrijkste kenmerk van de Nederlandse heraldiek is de eenvoud. Bij het ontwerpen van een wapen proberen we ons zoveel mogelijk daar- aan te houden. Teveel schilddelingen en teveel verschillende figuren betekenen een teruggang naar de vervaltijd van de heraldiek. Een wapen is geen beeldverhaal en dient net als in de riddertijd duidelijk herkenbaar te zijn. Dat geldt ook voor de kleuren; er worden binnen een veld maar twee, hooguit drie verschillende kleuren en metalen gebruikt. Ook veel voorkomende figuren als leeuw, ster, zwaard, ploegijzer, enz. worden zoveel mogelijk vermeden. Men kiest voor zeldzame figuren, waarmee vaak toch hetzelfde valt uit te beelden en het wapen zo zijn unieke karakter krijgt. Bij voorkeur worden klassieke figuren gebruikt, voor schrijven of schrijver geen vulpen of kroontjespen, maar een ganzeveer. Moderne figuren passen niet in de sfeer van de heraldiek. Vergeet niet dat ook het helmteken gebruikt kan worden om er iets mee uit te drukken. Veel wapens op zegels vertonen geen helmteken (fig. 6 en 7.), bij het compleet maken van het wapen is dit de gelegenheid om er bijvoorbeeld een bijzonder aspect van de familie(geschiedenis) in vast te leggen. De volgende punten kunnen van belang zijn voor de keuze van figuren voor een nieuw wapen: - DE FAMILIENAAM. Als u de familienaam kunt verklaren en hij betekend iets wat op een of andere manier is uit te beelden, dan kunt u voor een zogenaamd sprekend wapen kiezen. Ook is het mogelijk om via een omweg of een rebusachtige manier op de naam te duiden, het wapen wordt dan een bedekt sprekend of rebus- wapen genoemd. - DE BEGINLETTER VAN EEN NAAM. Woorden of letters hebben in een goed wapen, dat een beeldmerk is, niets te zoeken. Toch is het mogelijk ze op een heraldisch verant- woorde manier in dat beeldmerk onder te brengen. (Fig. 10.) - HET BEROEP VAN DE VOOROUDERS. Als een bepaald beroep of ambacht bij meerdere generaties binnen een familie voorkomt, dan is dat een karakteristiek kenmerk en kan een symbool, een bijzonder stuk gereedschap of een produkt dat beroep in beeld brengen. (Fig. 9, 10, 11 en 18, het helmteken.) - DE STAMPLAATS VAN DE FAMILIE. Als stamplaats van het geslacht geldt de geboorte- of woonplaats van de stamvader. Uit het wapen van deze plaats kunnen elementen worden overgenomen, maar nooit het wapen zelf. (Fig. 9 en 10.) ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 6 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ Soms is ook nog te bepalen waar het stamhuis staat of heeft gestaan. Een bijzondere ligging kan tot keuze van het motief leiden, zoals aan een beek, in een bos, op een heuvel of op de splitsing van wegen. - HANDMERKEN. Zijn er voorouders geweest die gebruik maakten van handmerken, dan kan de basisvorm van dit merk in het wapen worden opgenomen. Hand- merken werden meestal gebruikt door ambachts- en kooplieden. In het oosten van Nederland en in Duitsland kan zo'n merk bij een bepaalde boerderij horen, we noemen dat dan een boerderij- of huismerk. (Fig. 7.) - BIJZONDERE GEBEURTENISSEN. Opvallende gebeurtenissen zoals een verhuizing of een vlucht of opmerkelijke daden van een voorouder kunnen tot de motiefkeuze leiden. Militaire of civiele onderscheidingstekens kan men ook hiertoe rekenen, maar alleen dan als zij bij meerdere generaties voorkomen, dit laatste geldt ook voor wapenspreuken. DE BETEKENIS VAN EEN WAPEN. Uit het bovenstaande blijkt wel dat de inhoud van een wapen ver- schillende betekenissen kan hebben, dat geldt ook voor reeds bestaan- de wapens. Als het niet een sprekend of een rebuswapen betreft is de betekenis daarvan meestal niet meer te achterhalen. Wil met toch proberen het wapen te verklaren, dan is het van belang te weten wanneer het voor het eerst werd gevoerd, want de symboliek van de middeleeuwen is anders dan die van de Gouden Eeuw. Vaak werd een wapen aangenomen omdat dat gebruikelijk was als men bijv. schepen, lid van een gilde of voogd van een weeshuis werd, soms ook alleen maar om mee te pronken. Men koos voor een figuur dat men leuk vond of dat in de omgeving al meer voorkwam om zo de verbon- denheid met die omgeving uit te drukken. WAPENREGISTRATIE. Een nieuw of een bestaand wapen kunt u laten registreren in het Wapenregister van het Centraal Bureau voor Genealogie te Den Haag. Een zover mogelijk opgevoerde, bewezen stamreeks of komplete genea- logie en een afbeelding van het gevonden of nieuw ontworpen wapen (in kleur of in zwart/wit met kleuraanduiding) moeten worden ingeleverd. Het wapen wordt getoetst aan de regels van de heraldiek en indien de commissie die daarmee belast is het wenselijk acht zal het een wapen- verbetering voorstellen. ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 7 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ Na registratie krijgt de aanvrager een wapenblad (A4 formaat) met een handgeschilderde kleurenafbeelding en daarbij de beschrijving van het wapen; wie het wapen vroeger gevoerd heeft of de ontwerper (als het een nieuw wapen betreft); wie het heeft laten registreren en even- tueel wie het wapen mag voeren. Het wapen met de beschrijving wordt daarna in het Jaarboek van het Centraal Bureau gepubliceerd. De kosten voor registratie van een wapen bedragen op het ogenblik f 900,- WETTELIJKE BESCHERMING. In Nederland zijn de wapens van de Staat, het Koninklijk Huis, de openbare lichamen (provincies, gemeenten, e.d.) en de adellijke families geregistreerd bij de Hoge Raad van Adel, die ook in 's-Gravenhage zetelt. Deze wapens zijn wettelijk beschermd. Het gebruik van een wapen van een andere familie is niet erg fatsoen- lijk, maar ook niet strafbaar. Misbruik kan alleen bestreden worden door middel van een civiele procedure. Registratie bij het Centraal Bureau voor Genealogie geeft geen wette- lijke bescherming. WIE MAG EEN WAPEN VOEREN. Een bestaand wapen mag gevoerd worden door alle nakomelingen in man- nelijke lijn van de gemeenschappelijke stamvader. Behoort u tot een tak van de familie die een ander wapen is gaan voeren, dan zult u eerder dit wapen gebruiken en eventueel apart laten registreren. Betreft het een nieuw wapen, dan bepaalt de wapenstichter wie het mag voeren, waarbij men meestal de voorkeur geeft aan het boven- staande, maar u kunt ook bepalen dat het wapen alleen voor u en uw nakomelingen bestemd is. Andere mogelijkheden zijn de nakomelingen van de eerste persoon die zich in Nederland vestigde, of bijvoorbeeld een dubbele familienaam ging voeren. Het komt ook wel voor dat men bij een grote familie gebruik maakt van een hoofdwapen waarin dan voor de verschillende takken een kenmerkend figuur wordt toegevoegd. Men laat dan ook meer dan een wapen regis- treren. DE PRAKTISCHE TOEPASSING VAN HET FAMILIEWAPEN. Het voeren van een familiewapen biedt vele mogelijkheden, de meest voorkomenden zijn: Een kleurrijke wandversiering bijvoorbeeld als zin- en stijlvol ge- schenk bij een familiefeest of voor u zelf, geschilderd op papier, ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 8 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ perkament, doek of paneel. Op briefpapier en visitekaartjes, als ex- libris, illustratie bij een gekalligraveerde stamboom of kwartier- staat, in het familieboek of op een gastenboek, menukaarten en wijn- flesetiketten, borduurwerk of bedrijfsmerk. Gegraveerd in zegelring, glas, tafelzilver, of tinnen herinnerings- bord. Geboortetegel of een geglazuurd bord met alliantiewapen ter herin- nering aan bijvoorbeeld een zilveren bruiloft, Delftsblauw of Chine de commande. In hout of steen gebeeldhouwd, gebrandschilderd-glas, windwijzer, enz., enz. Van het familiewapen kan ook een persoonlijkwapen worden afgeleid, om bijvoorbeeld elementen of symbolen van een funktie die bekleed wordt er aan toe te voegen. Voor al deze toepassingen kan een goed heraldicus zorgen voor vakkun- dige ontwerpen en/of bemiddeling bij vakbekwame kunstenaars, die eventueel ook aangesloten zijn bij het "Heraldisch Gezelschap De Kraanvogel". Bij commerciele toepassingen moet men rekening houden met auteurs- rechten, in de andere gevallen overlegt men met de betreffende kun- stenaar, of de Stichting Beeldrecht te Amsterdam. ALLEEN DAT WAPEN? Sommige mensen gaan op jacht naar een wapen. Dat is erg jammer, want als men de genealogie goed beoefent, is de kans groot dat men dingen over zijn of haar familie zal ontdekken die minstens zo boeiend kunnen zijn. In de Nederlandse archieven bevinden zich interessante dokumenten die ons kunnen vertellen hoe onze voorouders woonden en leefden. Bijvoorbeeld een testament, waarin alle bezittingen zijn opgesomd, inclusief de soeplepel. Soms moet men degelijk puzzelwerk verrichten en bijvoorbeeld een cursus oud schrift gaan volgen. Heeft u interesse? De adressen op de volgende pagina kunnen van nut zijn. ADRESSEN: - DE NEDERLANDSE GENEALOGISCHE VERENIGING. Met Regionale Afdelingen door het hele land en Funktionele Afdelingen voor Computergenealogie en Heraldiek. De NGV heeft zelf ontwikkelde computerprogramma's voor genealogie en een BULLETIN BOARD SYSTEM. Afdelingsbijeenkomsten zijn gratis toegankelijk. Tijdschriften: Gens Nostra en Gens Data. Postadres: Postbus 976, 1000 AZ Amsterdam. Bib- liotheek, Contactdienst, Biografische Documentatiedienst, Knipsel- dienst, Onderzoekruildienst en Heraldisch Archief: Dienstencentrum NGV, Adriaan Dortsmanplein 3a, 1411 RC Naarden (alleen voor leden toegankelijk). ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 9 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ - CENTRAAL BUREAU VOOR GENEALOGIE. Postadres: Postbus 11755, 2502 AT 's-Gravenhage. Uitgave: o.a. Jaar- boek van het CBG en het Iconografisch Bureau en inleidingen in de genealogie en heraldiek. Genealogische en heraldische collecties en bibliotheek: Prins Willem-Alexanderhof 22, 2595 BE 's-Gravenhage. (Centraal Station, vanaf het laatste perron, richting Algemeen Rijks- archief volgen.) Vrienden van het CBG genieten kortingen op o.a. de uitgaven van het CBG. Mogelijkheid tot wapenregistratie in het Wapen- register van het CBG. - KONINKLIJK NEDERLANDSCH GENOOTSCHAP VOOR GESLACHT-EN WAPENKUNDE. Tijdschrift: De Nederlandsche Leeuw. Prins Willem-Alexanderhof 24, 2595 BE 's-Gravenhage. (Hetzelfde gebouw als het Centraal Bureau en Algemeen Rijksarchief. De collecties worden beheerd door het CBG.) LITERATUUR: - GENEALOGISCH REPERTORIUM. door Jhr. Mr. Dr. E.A. van Beresteyn. Diverse auteurs. 2 delen en 2 supplementen. Een overzicht van genea- logische publikaties t/m 1989. Uitgave: Centraal Bureau voor Genea- logie, 's-Gravenhage. - FAMILIEWAPENS, OUD EN NIEUW. Een inleiding tot de familieheraldiek. Drs. J.A. de Boo. Uitgave: Centraal Bureau voor Genealogie, 's-Gravenhage, diverse drukken. - RIETSTAP'S HANDBOEK DER WAPENKUNDE. C. Pama. Leiden, diverse drukken. - HERALDIEK EN GENEALOGIE, EEN ENCYCLOPEDISCH VADEMECUM. C. Pama. Prismapocket, uitgeverij het Spectrum N.V. Utrecht, 1969. Als tweede geheel herziene druk in 1990 verschenen onder de titel: Prisma van heraldiek & genealogie. - HERALDIEK. C.-A. von Volborth. (Oorspronkelijke titel: Heraldry, Costumes, Rules and Styles). Uitgave: De Bataafse Leeuw, Amsterdam/Dieren, 1985. Deze boeken zijn in veel openbare en universiteitsbibliotheken of archieven te lenen, aan te vragen, of in te zien. Dit is slechts een overzicht van de algemene literatuur over dit onderwerp. In boeken en tijdschriften verschijnen regelmatig publikaties over specialistische onderwerpen. De heraldiek is een wetenschap op zich en een hulpwetenschap voor andere wetenschappen. ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 10 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ HERALDISCH GEZELSCHAP DE KRAANVOGEL Het "Heraldisch Gezelschap de Kraanvogel" is in 1991 opgericht om een deskundig en kritisch genootschap tegenover de wildgroei aan heraldische beunhazen te stellen en tevens het gebruik van de ver- antwoorde heraldiek te bevorderen. De kraanvogel staat bekend als een zeer waakzame vogel. Het gezelschap bestaat uit een groep heraldische kunstenaars die regelmatig bijeenkomen. Alleen zij die op een verantwoorde wijze omgaan met de normen van de heraldiek en zijn toepassingen en tevens werk afleveren dat van hoge kwaliteit is, worden tot het gezelschap toegelaten. DE TEKSTEN BIJ DE AFBEELDINGEN FIG. 1. Op de voorpagina van links naar rechts: - Van Bonenborg: gevierendeeld van zwart en zilver. Helmteken: twee buffelhoorns, rechts doorsneden van zwart en zilver, links doorsneden van zilver en zwart. Dekkleden: zwart, gevoerd van zilver. - Van Manen: in goud een rode schuinbalk, beladen met drie gouden wassenaars, geplaatst in de richting van de schuinbalk. Helmteken: een gouden wassenaar. Dekkleden: rood, gevoerd van goud. - Van der Lynden: in zilver een lindeboom met drie kronen boven elkaar van natuurlijke kleur (bruine stam, groene bladerkronen), geplaatst op een groene schildvoet. Helmteken: de boom uit het schild. Dekkleden: groen, gevoerd van zilver. FIG. 2. Hartmann von Starkenberg, minnezanger (1425). Terwijl de ridder bezig is met het onderhoud aan zijn wapenrusting komt de vrouwe eten en drinken brengen. Wapen: in goud een zwarte doggekop, getongd van rood en geoord van zilver. Helmteken: de doggekop uit het schild. Het helmteken gaat vloeiend over in een helmkapje. Dergelijke kapjes werden over de stalen helm aangebracht om zo beter beschut te zijn tegen felle zonnestralen, later groeide dit uit tot de dekkleden zoals we die nu kennen. FIG. 3. Links en rechts in wapenbeschrijvingen en de onderdelen van een wapen: 1. het schild, 2. de helm, 3. de dekkleden, 4. eventueel een helmwrong of helmkroon, en 5. het helmteken. FIG. 4. De twee metalen en de vier kleuren in zwart-wit afbeeldingen. FIG. 5. Het zegel van Floris V, Graaf van Holland (1253-1296) als ridder te paard in volle wapenrusting. Het schild is naar ons toege- keerd zodat de Hollandse leeuw goed te zien is (in goud een rode leeuw, getongd en genageld van blauw). Op de dekkleden van het paard, die dezelfde kleuren hadden als het wapen, is de leeuw ook afgebeeld. (Op de meeste zegels zijn de kleuren van het wapen niet aangegeven d.m.v. arceringen.) ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 11 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ FIG. 6. Zegel van Iacob van Huern, schepen (1532): drie hoorns verge- zeld in het hart van een vierpuntige ster. FIG. 7. Zegel van Ian de Leew, schepen (1541): een merk, rechts en links vergezeld van de initialen I en L. FIG. 8. Uit het wapenboek van de heraut van Gelre: Jan IV van Cuyck (1375): In goud twee dwarsbalken, vergezeld van acht zoomsgewijs ge- plaatste merletten, alles van rood. Helmteken: twee buffelhoorns van vair en een gouden helmkroon. FIG. 9. Akerboom: In goud een groene uitgerukte eikeboom, de stam links en rechts vergezeld van een rode wassenaar. Helmteken: twee uitkomende groene jonge eikeplanten, elk met drie bladeren. Dekkle- den: groen, gevoerd van goud. Akerboom = eikeboom, de twee wassenaars komen, met verandering van kleur uit het wapen van de gemeente Woubrugge, waar enkele generaties van de familie gewoond hebben. De twee jonge eikeplantjes als helmteken duiden op het beroep van boom- kweker dat door meedere familieleden werd uitgeoefend. (Wapen ontwor- pen in 1991.) FIG. 10. Veldman: In groen, gekousd van zilver en een schildvoet van samengebonden aangepunte zwarte palen. Helmteken: Een uitkomende man van natuurlijke kleur, gekleed van groen, de rechterhand rustende op de heup en in de rechterhand een zilveren, zwart gesteelde spade over de schouder houdende. Dekkleden: groen, gevoerd van zilver. De vorm van het gekousd levert de V van "Veld", de "man" zit in het helmteken. De spade duidt op het beroep van de eerste Veldman: landman. De pallisade is symbool voor de Hunerschans te Garderen, waar de familienaam het eerst werd gevoerd. (Wapen ontworpen in 1991) FIG. 11. Mikkers: in zwart drie gouden dwarsbalken en in een zilveren schildhoofd een naar rechts gerichte rode pijl. Helmteken: een zwarte zwijnskop en hals, rood gebekt, getand van zilver en met gouden rug- haren. Dekkleden: zwart, gevoerd van goud. Een bedekt sprekend wapen, de pijl duidt op "mikken". De zwijskop is symbool voor de handel in varkens(vlees), een familieberoep. (Wapen ontworpen in 1990.) FIG. 12. Van der Meer: in zilver drie groene meerbladen. Helmteken: een groen meerblad tussen twee zilveren olifantstrompen, in elke tromp een uitkomend gesteeld meerblad van groen. Dekkleden: zilver, gevoerd van groen. Een bedekt sprekend wapen, de meerbladen duiden op de naam. FIG. 13. Van Gent: in blauw een Jan van Gent van natuurlijke kleur, de snavel achterwaarts tussen de vleugels gestoken, zwemmend op een golvende zilveren schildvoet, beladen met een golvende blauwe dwars- balk. Helmteken: een opvliegende op een poot staande Jan van Gent van ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ De weg naar een familiewapen pag. 12 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ natuurlijke kleur. Dekkleden: blauw, gevoerd van zilver. Sprekend wapen, ontworpen en geregistreerd in 1983. FIG. 14. Van der Zalm: in blauw twee zilveren zalmen boven elkaar. FIG. 15. Van den Burch: in goud een rode gewelfde schuinbalk. FIG. 16. Pels: in rood drie gouden bellen. FIG. 17. Ex-libris Nater: gedwarsbalkt van 6 stukken zilver en rood, over alles heen een kronkelende, goud gekroonde zwarte slang. Helm- teken: een vlucht, rechts van zilver, links van rood, waartussen de slang van het schild. Dekkleden: rood, gevoerd van zilver. Sprekend wapen: Nater is duits voor Adder, reeds in 1528 gevoerd in Constanz, Zwitserland. FIG. 18. Wolf: In blauw een zilveren wolf, rood getongd, gaande over een schuinlinks geplaatste gouden bisschopsstaf met de krul naar binnen. Helmteken: een uitkomende man met baard van natuurlijke kleur, blauwe kleding, zwarte pet, op de rug een zilveren zak dragen- de aan twee zilveren banden over de schouders en in de rechterhand een gouden wandelstok die op zijn rechter schouder rust. Dekkleden: blauw, gevoerd van zilver. De familienaam was vroeger Bischup/Bischoff, later Wulf/Wolf. De familie was werkzaam in de textielhandel en kwamen als teuten naar Nederland. (Wapen ontworpen in 1990, geregistreerd in 1992.) FIG. 19. Grafiek van het aantal geregistreerde wapens in het Wapenre- gister van het Centraal Bureau voor Genealogie, van 1972 tot en met 1990, gemiddeld per jaar 30 wapens.